ગુજરાતના વૈજ્ઞાનિકો
(Scroll Down to Read in English)
ડો.હોમી જહાંગીર ભાભા
હોમી જહાંગીર ભાભા ભારતના પરમાણુ (ન્યુકલિયર) વૈજ્ઞાનિક હતા. તેઓ "ટાટા ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ફંડામેન્ટલ રીસર્ચ"ના સ્થાપક હતા.
તેમનો જન્મ ૩૦ ઓક્ટોબર ૧૯૦૯એ સંપન્ન પારસી કુટુંબમાં થયો હતો. મુંબઈમાં શાળા અને કોલેજનો અભ્યાસ પૂરો કરીને તેઓ કેમ્બ્રિજ યુંનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરવા ગયા.
ભાભાએ બે પ્રખ્યાત સંશોધન સંસ્થાઓ "ટાટા ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ફંડામેન્ટલ રીસર્ચ" અને "ટ્રોમ્બે પરમાણુ (ન્યુકલિયર) મથક"ની સ્થાપના કરી હતી. આ બંને સંસ્થાઓ ભારતના પરમાણુ શસ્ત્રોના વિકાસ માટે સીમાચિન્હ રૂપ છે.
ભાભાને ભારતના પરમાણુ સંશોધન કાર્યક્રમના પિતામહ માનવામાં આવે છે. એમના અવસાન બાદ (૨૪ જાન્યુઆરી ૧૯૬૬) "ટ્રોમ્બે પરમાણુ (ન્યુકલિયર) મથક"ને "ભાભા પરમાણુ સંશોધન સંસ્થા" એવું નામ આપવામાં આવ્યું છે.
ડો.વિક્રમ સારાભાઇ
વિક્રમ અંબાલાલ સારાભાઇ ભારતના મહાન ભૌતિક વૈજ્ઞાનિક હતા. તેઓ ભારતીય અવકાશ સંશોધન કાર્યક્રમના પિતામહ ગણાય છે.
વિક્રમ સારાભાઈનો જન્મ ૧૨ ઓગસ્ટ ૧૯૧૯ના રોજ અમદાવાદ, ગુજરાતમાં થયો હતો. એમનું કુટુંબ ખ્યાતનામ અને સંપન્ન જૈન કુટુંબ હતું. એમના પિતા અંબાલાલ સારાભાઇ કુશળ ઉદ્યોગપતિ હતા. તેઓ ઘણા કારખાનાઓ અને કાપડની મિલો ધરાવતા હતા.
ડો.હોમી જહાંગીર ભાભા, જેઓ ભારતના પરમાણુ સંશોધન કાર્યક્રમના પિતામહ ગણાય છે, તેમણે ડો.સારાભાઈને ભારતનું પ્રથમ રોકેટ પ્રક્ષેપાત મથક સ્થાપવા ઉત્તેજન આપ્યું હતું. આ પ્રક્ષેપાત મથક અરબી સમુદ્રના કિનારે ત્રિવેન્દ્રમ નજીક થુમ્બામાં સ્થાપવામાં આવ્યું.
ડો.સારાભાઈના અમેરિકાની પ્રખ્યાત અવકાશ સંશોથાન સંસ્થા નાસા સાથેના અથાક પ્રયત્નોને પરિણામે જુલાઈ ૧૯૭૫માં "ઉપગ્રહ માહિતી પ્રસારણ પ્રયોગ" શરુ થયો (જોકે દુર્ભાગ્યે એ વખતે ડો.સારાભાઇ હયાત નહોતા).
ડો.સારાભાઇએ ભારતના સ્વદેશી ઉપગ્રહનું નિર્માણ કરી અવકાશમાં છોડવાનો પ્રોજેક્ટ શરુ કર્યો. એના પરિણામે ૧૯૭૫માં ભારતનો સૌપ્રથમ સ્વદેશી ઉપગ્રહ આર્યભટ્ટ રશિયાના અવકાશ મથક પરથી અવકાશની ભ્રમણ કક્ષામાં મુકવામાં આવ્યો.
ડો.સારાભાઈને વિજ્ઞાનનું શિક્ષણ વ્યાપક બનાવવામાં ઘણો જ રસ હોવાથી એમણે ૧૯૬૬માં અમદાવાદમાં સાર્વજનિક વિજ્ઞાન કેન્દ્ર શરુ કર્યું. અત્યારે આ કેન્દ્ર "વિક્રમ એ.સારાભાઇ કોમ્યુનીટી સાયંસ સેન્ટર" તરીકે પ્રખ્યાત છે.
ડો.સારાભાઈને વિજ્ઞાન ઉપરાંત રમતગમત અને અન્ય સંશોધનોમાં પણ રસ હતો. વિક્રમ સારાભાઈએ વિશ્વ ખ્યાતી ધરાવતી અનેક સંસ્થાઓ સ્થાપી હતી. આવી ખ્યાતનામ સંસ્થાઓમાં અમદાવાદનું "નેહરુ ફાઉન્ડેશન", "ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ મેનેજમેન્ટ, અમદાવાદ" (જે મેનેજમેન્ટના અભ્યાસ માટેની વિશ્વની શ્રેષ્ઠ કોલેજોમાં ગણાય છે) નો સમાવેશ થાય છે. ભૌતિક વિજ્ઞાનમાં સંશોધન માટે એમણે અમદાવાદમાં "ભૌતિક સંશોધન પ્રયોગશાળા (ફિસીકલ રીસર્ચ લેબોરેટરી)" ની સ્થાપના કરી.
અમદાવાદના ધમધમતા કાપડ ઉદ્યોગના વધુ વિકાસ માટે એમણે કાપડ ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે સંશોધન કરવા "અમદાવાદ ટેક્ષટાઈલ રીસર્ચ અસોસીએસન (અટીરા)"ની સ્થાપના કરી. પર્યાવરણ ક્ષેત્રે વિકાસ સાધવા માટે એમણે "સેન્ટર ફોર એન્વાયર્મેન્ટ પ્લાનિંગ એન્ડ ટેકનોલોજી (CEPT)"ની સ્થાપના કરી.
અંધજનોને શિક્ષણ અને હુન્નરો શીખવવા એમણે અમદાવાદમાં "અંધજન મંડળ" (બ્લાઈન્ડ મેન અસોસીએસન)ની સ્થાપના કરી. એમના પત્ની મૃણાલિની સારાભાઇ સાથે એમણે "દર્પણ અકાદમી" નામની નૃત્ય સંસ્થા પણ સ્થાપી.
આ ઉપરાંત એમણે ભારતના વિકાસ માટે બીજી અનેક સંસ્થાઓ સ્થાપી જેવી કે - કલ્પક્કમમાં "ફાસ્ટર બ્રીડર ટેસ્ટ રીએક્ટર", કલકત્તામાં "વેરીએબેલ એનર્જી સાયકલોટ્રોન પ્રોજેક્ટ", હૈદ્રાબાદમાં "ઇલેક્ટ્રોનીક્સ કોર્પોરશન ઓફ ઇન્ડિયા લીમીટેડ (ECIL)" અને જદુગુડા, જારખંડમાં "યુરેનિયમ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા લીમીટેડ (UCIL)".
ડો.વિક્રમ સારાભાઇ માત્ર ૫૨ વર્ષની વયે ૩૦ ડિસેમ્બર ૧૯૭૧માં અવસાન પામ્યા. આટલા ટુંકા જીવનમાં એમણે આટલાં બધાં કાર્યો કર્યાં. તેઓ સાચે જ એક દુરંદેશી હતા જેમણે ભારતના અવકાશ સંશોધન, ભૌતિક વિજ્ઞાન સંશોધન, ઔદ્યોગિક સંશોધન, મેનેજમેન્ટ ઈત્યાદી ક્ષેત્રના વિકાસ માટે ઘણું યોગદાન આપ્યું.
પ્રોફેસર ત્રિભુવનદાસ કલ્યાણદાસ ગજ્જર
પ્રોફેસર ત્રિભુવનદાસ કલ્યાણદાસ ગજ્જર ભારતના મહાન વૈજ્ઞાનિક હતા અને ગુજરાતના પ્રથમ રસાયણ વૈજ્ઞાનિક હતા. એમનો જન્મ ગુજરાતના સુરતમાં ઓગસ્ટ ૧૮૬૩માં થયો હતો.
એમણે મુંબઈની એલ્ફિસ્ટન કોલેજમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. એમણે રસાયણ વિજ્ઞાન (કેમિસ્ટ્રી)માં બીએસસી કર્યું અને ૭૫% મેળવ્યા. વડોદરાના મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડના આમંત્રણથી તેઓ વડોદરા કોલેજમાં પ્રાધ્યાપક તરીકે જોડાયા.
જુન ૧૮૯૦માં એમણે કલાભવનની સ્થાપના કરી. એમણે સુથારીકામ, ચિત્ર, મકાન બાંધકામ, સ્થાપત્ય,વણાટકામ, રસાયણ વિજ્ઞાન, ભૌતિક વિજ્ઞાન વિ.ના અભ્યાસક્રમો શરુ કર્યા. ગરીબ વિદ્યાર્થીઓ માટે રહેવાની સગવડ પણ કરી આપી.
એકવાર મુંબઈમાં પ્લેગનો રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો હતો અને કોઈ પણ દવા અસરકારક નહોતી થતી ત્યારે પ્રોફ.ગજ્જરે એક દવાની શોધ કરી જે પ્લેગના રોગ સામે ઘણી જ અસરકારક નીવડી. દવાની "પેટન્ટ" લઈને ઝડપથી પૈસા કમાઈ લેવાની વૃત્તિ એમનામાં નહોતી. એમણે આ દવા "પેટન્ટ" કરાવ્યા વિના જ બજારમાં મૂકી. એમનો એક માત્ર ધ્યેય ગરીબ લોકોની સેવા કરવાનો જ હતો. ૧૮૯૮માં એમણે પોતાના ખર્ચે જ એક ખાનગી પ્રયોગશાળા ઉભી કરી. એનું નામ એમણે "ટેકનો કેમિકલ પ્રયોગશાળા" રાખ્યું.
પીળાં પડી જતાં મોતીને સાફ કરવા એમણે એક નવી જ પધ્ધતિ શોધી હતી. એમના એક વિદ્યાર્થી શ્રીકોટી ભાસ્કરના સહકારથી એમણે વડોદરામાં "એલેમ્બિક કેમિસ્ટ્રી" શરુ કરી.
એમણે "રંગ રહસ્ય" નામે એક મેગેઝીન પણ ચાલુ કર્યું. વિજ્ઞાનના ઘણા અઘરા વિષયોનો એમણે ગુજરાતીમાં અનુવાદ કર્યો હતો.
૧૭ જુલાઈ ૧૯૨૦એ એમનું અવસાન થયું.
Gujarat's Scientists
Homi Jehangir Bhabha
Homi Jehangir Bhabha was an Indian nuclear physicist, founding director and professor of physics at the Tata Institute of Fundamental Research.
Homi Jehangir Bhabha was born on 30 October 1909 into a wealthy and prominent industrial Parsi family. After doing school and college in Mumbai, he went to study at Cambridge university.
Bhabha was the founding director of two well-known research institutions, namely the Tata Institute of Fundamental Research(TIFR) and the Trombay Atomic Energy Establishment; both sites were the cornerstone of Indian development of nuclear weapons which Bhabha also supervised as its director
Bhabha is generally acknowledged as the father of Indian nuclear power. After his death (24 January 1966), the Atomic Energy Establishment at Trombay was renamed as the Bhabha Automic Research Centre in his honour.
Vikram Ambalal Sarabhai
Vikram Ambalal Sarabhai was an Indian physicist. He is considered to be "Father of the Indian Space Program".
Vikram Sarabhai was born on 12 August 1919 in Ahmedabad, Gujarat. The Sarabhai family was an important and rich Jain business family. His father Ambalal Sarabhai was an affluent industrialist and owned many mills including some textile mills in Gujarat.
Dr.Homi Jehangir Bhabha, widely regarded as the father of India's nuclear science program, supported Dr. Sarabhai in setting up the first rocket launching station in India. This center was established at Thumba near Thiruvananthapuram on the coast of the Arabian sea.
As a result of Dr. Sarabhai's dialogue with NASA in 1966, the Satellite Instructional Television Experiment (SITE) was launched during July 1975 – July 1976 (when Dr.Sarabhai was no more).
Dr. Sarabhai started a project for the fabrication and launch of an Indian satellite. As a result, the first Indian satellite, Aryabhata, was put in orbit in 1975 from a Russian Cosmodrome.
Dr. Sarabhai was very interested in science education and founded a Community Science Centre at Ahmedabad in 1966. Today, the centre is called the Vikram A Sarabhai Community Science Center.
His interests varied from science to sports to statistics. He set up Operations Research Group (ORG), the first market research organization in the country.
Vikram Sarabhai established many institutes which are of international repute. Most notable among them are Nehru Foundation for Development in Ahmedabad, Indian Institute of Management Ahmedabad (IIMA), which is considered world class for its management studies. He also helped to establish Physical Research Laboratory (PRL), which is doing a commendable job in R&D in physics.
Vikram Sarabhai set up Ahmedabad Textiles Industrial Research Association (ATIRA), which helped the booming textiles business in Ahmedabad. He also set up Center for Environmental Planning and Technology (CEPT).
Not stopping with all these, he went ahead and set up Blind Men Association (BMA) which helps visually challenged people with necessary skills and support. And along with wife Mrinalini Sarabhai he founded Darpana Academy of Performing Arts.
Other well known institutions established by him include Faster Breeder Test Reactor (FBTR) in Kalpakkam, Variable Energy Cyclotron Project in Calcutta, Electronics Corporation of India Limited (ECIL) in Hyderabad and Uranium Corporation of India Limited (UCIL) in Jaduguda, Jharkhand.
Vikram Sarabhai died on 30 December 1971 at the age of just 52. He did so much work in a very short life span. He was indeed a Visionary who helped India to see a bright future in Space program, Physics Research, Industrial Research/Management etc
Prof. Tribhuvandas Kalyandas Gajjar
Prof. Tribhuvandas Kalyandas Gajjar was India’s great scientist and Gujrat’s first and foremost chemist. He was born in August, 1863 in Surat
He studied at Mumbai’s (Bombay’s) Elphinstone College. He got 75 % marks in B Sc with Chemistry as his principle subject. He joined Vadodara college as a professor on invitation of Maharaja Syajirao Gaikwad.
He established Kala bhavan in June 1890 as a training school for cottage industry. He introduced courses in carpentry, drawing, architecture, building construction, weaving, dyeing, chemistry, physics, etc., and started imparting knowledge. He provided free accommodation to economically weak students.
When Mumbai was in the grip of plague and no medicine proved to be effective, Prof. Gajjar developed a medicine that proved to be very effective. He was opposed to the idea of grabbing the opportunity to patent the medicine and make some fast money. He placed the medicine before the world. His only intention was to serve the poor people. In 1898, at his own expense, he set up a private laboratory named Technochemical Laboratory.
He developed a new process to clean up pearls that had turned yellow. He also set up the ‘Alembic Chemistry Works’ in vadodara with help from his student Srikoti Bhaskar.
He also started a magazine “Rang Rahasya” (Secret of colours). He also translated many difficult Science subjects into Gujarati.
He died on 17 July 1920.
No comments:
Post a Comment